Wat is de oorsprong van kuksa?

Hoe zijn de kuksa geboren?

Oorspronkelijk werden kuksa door de Sami gebruikt als een persoonlijke houder. Ze konden worden gebruikt om te drinken, te eten en zelfs om bessen te plukken. Deze multifunctionele beker moest duurzaam en sterk zijn om aan alle behoeften van zijn eigenaar te voldoen.

Kuksa maken deel uit van Duodji, een Samisch ambacht dat zich toelegt op het maken van functionele en nuttige voorwerpen voor dagelijks gebruik. We hebben het over het maken van bekers, messen of zelfs zakken om voedsel in te verzamelen. Deze alledaagse voorwerpen zijn niet hetzelfde voor mannen en vrouwen. De voorwerpen voor vrouwen zijn gemaakt van rendierhuid en hout, terwijl die voor mannen gemaakt zijn van rendiergewei en hout.

De Sápmi strekken zich dus uit van Noord-Zweden via Noord-Noorwegen en Finland tot het Kola-schiereiland in Rusland. Vandaag de dag zijn er ongeveer 75.000 Sámi in alle landen. Maar er wonen er slechts 9.000 in Finland, de overgrote meerderheid in Noorwegen.

In Finland en volgens het Sámi parlement is de taal het belangrijkste criterium om tot hun volk te behoren. De wet bepaalt immers dat een Sami een persoon is als hij of zij of ten minste een van zijn of haar voorouders Sami als moedertaal heeft geleerd.

De geschiedenis van de Sami

De Sámi zijn rechtstreekse afstammelingen van de mensen die zich na het einde van de ijstijd, ongeveer 10.000 jaar geleden, in het noorden van Fennoscandië vestigden. De Sami waren voornamelijk jagers en vissers. Zij leefden van wat de natuur hun in alle seizoenen te bieden had. Dankzij de jacht op herten en pelsdieren konden zij hun producten op de markten van Midden-Europa afzetten.

Pas aan het einde van de 19e eeuw werd het Sami-volk geïnstitutionaliseerd met de oprichting van de eerste Sami-kranten en -verenigingen. In 1953 werd op de eerste Sámi conferentie de nadruk gelegd op het recht van de Sámi om natuurlijke hulpbronnen te exploiteren en hun eigen taal te spreken. Dit recht was hun enkele jaren eerder ontnomen als gevolg van de goedkeuring van een beleid dat de belangen van de overheersende bevolking bevoordeelde. In die tijd was dit beleid de taalkundige en culturele vervreemding van de Sámi.

De Samische vlag

De Sami-vlag is ontworpen door de Sami-kunstenares Astrid BAhl. Het vertegenwoordigt :

• De trommel van de sjamaan
• De zon en de maan zoals verteld in het gedicht Paiven parneh, waarin de Sami worden beschreven als de dochters en zonen van de zon.

De rode cirkel staat voor de zon en de blauwe cirkel voor de maan.

Het Sámi parlement

De voornaamste taak van het Sámi parlement is ervoor te zorgen dat de autonomie van de Sámi op het gebied van cultuur en taal wordt geëerbiedigd, zoals gewaarborgd door de Finse grondwet, samen met hun status als inheems volk.

Het Sami-parlement is de hoogste politieke organisatie van het Sami-volk. Het is verantwoordelijk voor

• Verdediging van de rechten van het Sámi volk
• behandelt aangelegenheden in verband met taal, cultuur en de algemene status van het Sámi
• Formuleren van voorstellen
• Uitbrengen van adviezen over Sámi aangelegenheden
• Beslist over de verdeling van de financiële middelen onder de Sámi

Het parlement bestaat uit 21 leden die om de 4 jaar uit de Sámi bevolking worden gekozen.

De Samische taal

In Finland worden drie varianten van het Samisch gesproken:

• Noord-Sámi: gesproken door meer dan 2.000 Sámi in Finland en in totaal 20.000 mensen in Finland, Noorwegen en Zweden
• Inari Sami: alleen gesproken in Finland
• Skolt Sami: gesproken in Finland en Rusland

Sami wordt sinds 1970 onderwezen op Finse scholen. En trouwens, het is ook mogelijk om je baccalaureaat in Noord, Inari of Skolt Sami te behalen.

Het goede is dat het aantal studenten dat Sami spreekt, geleidelijk toeneemt!

→ Op de kaart hieronder ziet u de verspreiding van de 10 Sami-talen in Sápmi.

• Zuid-Sámi
• Sámi Ume
• Sámi Pite
• Sámi Lule
• Sámi Noord
• Sámi Inari
• Sámi Skolt
• Sámi Akkala
• Sámi Kildin
• Sámi Ter

In Finland worden drie varianten van de Sami-taal gesproken, wat betekent dat twee mensen die niet dezelfde Sami-taal spreken, elkaar moeilijk kunnen verstaan.

Sami ambachten

Sami handwerk, ook duodji genoemd, is het maken van praktische voorwerpen die helpen in het dagelijks leven, zoals kleding, gereedschap, vallen en ander jachtgereedschap. Deze voorwerpen zijn niet bedoeld om mooi te zijn, maar nuttig en praktisch.

De duodji ontwikkelde zich als gevolg van de nomadische levensstijl van het Sámi volk, dat zuinig moest zijn met natuurlijke hulpbronnen.

De traditionele materialen die door de Sámi worden gebruikt zijn:

• Gewei, beenderen en huiden van dieren
• Hout
• Tin
• Stoffen

Authentieke Sami-ambachten worden beschermd door het inter-Noordse Sami-ambachtenhandelsmerk "Sami Duodji".

Het Sami kostuum

De traditionele klederdracht, kofte genaamd, is een traditie die ook vandaag nog bestaat. Het is een echt symbool. Het is een zeer zichtbaar symbool dat de identiteit van het Sami-volk belichaamt.

De versiering en de stijl van het kostuum geven de geboorteplaats aan van de persoon die het draagt. Maar het is ook mogelijk om de burgerlijke staat en de familie van de persoon te kennen.

Er zijn vier veelgebruikte kostuumstijlen, die u op de onderstaande foto kunt zien:

• Teno kostuum
• Inari kostuum
• Enontekiö kostuum
• Vuotso kostuum

Tegenwoordig worden kostuums gedragen voor feestelijke doeleinden en niet meer voor dagelijks gebruik zoals vroeger.

Sami-activiteiten

Van oudsher hebben de Sami activiteiten in verband met wilde dieren. Zij hebben zich altijd verzet tegen de buitensporige exploitatie van natuurlijke hulpbronnen. Het is belangrijk te weten dat de Sami, ook al zijn ze geëvolueerd in hun manier van leven, nog steeds een diepe band met de natuur hebben. De Sami-cultuur is gebaseerd op wat de natuur kan geven en niet op uitbuiting.

Inderdaad, zij beoefenen :

• Rendierhouderij
• Vissen
• Jacht
• Landbouw
• Verzameling van natuurlijke hulpbronnen

Ook al zijn deze activiteiten van oudsher, toch leeft een deel van de Sami nog steeds van deze activiteiten, parallel aan de toeristische activiteiten. Anderen hebben moderne beroepen.

Er zij op gewezen dat deze voorouderlijke activiteiten weinig belang hebben in de omzet, maar zij zijn belangrijk omdat zij deel uitmaken van een manier van leven.

Rendierhouderij

Vandaag de dag staat de rendierhouderij nog steeds centraal in de Sami-cultuur, en het is belangrijk op te merken dat één rendierhouder soms meer dan duizend rendieren op zijn boerderij heeft.

Het rendier, dit centrale element van de Sami cultuur maakt :

• Om zich te voeden met zijn vlees
• Om kleren en schoenen te maken met zijn huid en vacht
• Om gereedschap, keukengerei en kunstvoorwerpen te maken met zijn hoorns

Lapland heeft 183.775 inwoners tegenover 200.000 rendieren, dat is nogal een aantal, nietwaar?

Het rendier, een korstmos etende herkauwer van het Noordpoolgebied, is een mooi voorbeeld van een gedomesticeerd dier dat nauw verbonden is met de Sami-cultuur. Het is een dier dat genoegen neemt met kleine hoeveelheden water en daarom zeer goed is aangepast aan de besneeuwde, ijzige hoogvlakten die zich over Noord-Finland uitstrekken. Helaas worden korstmossen als gevolg van houtkap en bodembewerking schaars. Dit betekent dat de rendieren bijgevoederd moeten worden, wat de rendierhouderij duurder maakt.

Tradities in verband met kuksa

Wat de kuksa betreft, is het de traditie om je eigen kuksa te maken of aan iemand aan te bieden. Een kuksa aanbieden is geluk schenken. Bovendien geven de ouders hun kuksa door aan hun kinderen om de traditie in ere te houden. Het is ook om deze traditie en dit erfgoed te volgen dat de kuksa stevig en duurzaam moet zijn.

Een andere traditie is dat je je kuksa nooit mag wassen, met het risico dat hij zijn gelukskant verliest! Je moet hem alleen in een beek of een rivier afspoelen, maar niet zeker of er een bij jou in de buurt is! We zullen hem dus maar niet in de afwasmachine stoppen en niet met afwasmiddel wassen!